1926 elnïñ 27 ijunendä Tatar däülät teatrïnda G.Älmöxämmätov, Ä.Xisamov häm minem kontsertlarïm buldï.

Ul kontsertta, aşamïjça kilüem häm sälamätlegemneñ naçarlïgï arkasïnda, min naçar cïrladïm. Ikençedän, nikter bik katï kauşadïm. Gomeremdä alaj bulganï juk ide.

Şul kontserttan soñ Salax Atnagulov (muzïka sängatennän ber genä tienlek xäbäre juk) bik töple (üzençä, älbättä) fänni tänkïjt’ jasadï. Bezgä konservatorijalär belgeçlär äzerli alalar mikän, di. Min şiklänäm, di. Konservatorijadä ukuçïlar (Äxät, min) bezneñ üzebezgä jaraklï belgeçlär bulïp çïgarlar mikän, di. Bezneñ ahäñne konservatorija bozmïj mikän, di. Ul minem kauşau arkasïnda neçkä bormalarnï bozmïjça gïna, turïrak cïrlavïmnï moñ betügä xisaplïj. Muzïka ähellärennän üzeneñ şul şiklänüenä cavap sorïj. Ělek, kullar çäbäkläüdän kïzarïp betkänçe, alkïşlanïp çakïrïla torgan Sara tutaş, dip minem xakta, ělek jaxşï cïrlïj ide, xäzer cïrlïj almïj digän tösleräk itep, jalgïş añlatma birä.

Bu hiçber närsägä jaraksïz fälsäfä. Alar töp säbäpne kürmiçä, mäs’äläne ällä kaja boralar. Naçar cïrlaunïñ säbäbe - kauşauda häm aç kileş cïrlauda ikänlekne belmilär.

Minem aldïmda torgan burïç - konservatorijane ukïp beterü, şundïj añsïz tänkïjt’çelärgä cavap birä alïrlïk muzïkal’ belem belän korallanu häm tatarnïñ, başkortnïñ moñïn, ahäñen vatmïj, cimermi, tükmi-çäçmi, şul matur kileş, ěşlängän, utïrtïlgan nïklï tavïş belän cïrlap kürsätü. Bu ber.

Ikençese: Soltan abïj Gabäşi äjtä, min Saranï, di, jöz muzïkant cïrçï arasïnda ber genä, tatar muzïkasïn saklap, üzgärtmi kaluçï, dip ujlïj idem, di. Ujlasa soñ? Ällä Sara, konservatorijadä ukïp, tatar muzïkasïn pïçratïrga telime? Anï ruslaştïrïrga, bozarga jörime? Juk, hiç juk, ul böten canï, täne belän anï saklarga tïrïşa.

Dimäk, milli muzïkanï başka muzïkalar arasïna kerter öçen, ělek anï üsterergä kiräk, dim. Soltan Gabäşi äjtä: min di, tatar muzïkasïn, di şul original’ köençä, üzeneñ üzençälekläre, xisijatläre belän, üzeneñ stile belän saklap, ber ge-nij çïkkançï saklap, isän-sau ireşterergä tïrïşam, di. Min stil’ saklïjm, di. Ä min alaj tügel, dim. Soltan abïj Gabäşineñ bernindi stile dä juk anïñ. Ul ujnïj belmi. Ul muzïkant-kompozitor, läkin ul rojal’dä ujnïj belmi. Ul üzeneñ matur garmonijalär belän ujnïj belmäven stil’ saklau dip aklïj. Ä min äjtäm, başka sängat’ törläre aerïlsalar da, läkin muzïka sängate, muzïka tele böten xalïklarga ber genä dim. Çönki min ruslarga, poljaklarga häm xätta norvegijalelärgä, inglizlärgä dä tatar köjläreneñ oşaganïn, alar da şulaj uk kul çäbäkläp, tagïn sorap alularïn, dimäk, jaratularïn beldem. Dimäk, muzïkanïñ tele ber genä. Şulaj bulgaç, nigä bezgä stil’ saklïjm dip, tatar muzïkasïn korï kvintalar, kvartalar belän genä jarlï köençä kaldïrïrga? Nigä bezgä räxätländerep, böten xalïklar kullana torgan jañgïraş belän tatar köjlären kiñ, matur räveştä, tulï garmonijalär belän ujnamaska häm cïrlamaska? Monïñ belän tatar muzïkasïnïñ stile bozïlmïj. Kiñ muzïka, kiñ garmonijalär belän dä tatar muzïkasïnïñ stilen saklap kalïp bula.

Döres, kiñ garmonijaneñ dä jaraga-nï-jaramaganï bar. Annan ni ěläkte şunï tügel, kiresençä, üzeñä tieşlesen genä sajlap alïp, stil’ne bozmas kadärlesen genä alïp, garmonija jagïnnan gïna jarlï muzïkabïznï baetïrga kiräk. Bezgä başkalar muzïkasï tösle, kiñ, matur, tulï muzïka kiräk. Çönki «Balamişkin»nï haman da ber tösle genä mandolinada kïrïk tapkïr kabatlap çïgu jalïktïra, tujdïra. Min monnan eragaerga telim. Konservatorijaneñ dön’ja kadär zurlïkta bulgan zur zalïnda meñlägän tïñlauçï aldïnda şundïj zur äsärlär ujnalganda, üzebezneñ «Jam’le Agïjdel», «Sakmar»larnï da ällä nişlätep, simfonijalärgä salïp, şundïj zur garmonijalär kullanïp, matur, tulï muzïka tösenä kertäsem kilä.

Läkin därt bar, därman juk. Bezdä alarnï buldïrasï kilgän keşelär juk. Bezdä barï, stil’ saklïjm dip, mesken köjlärne kvintalar, ak-tualar belän bolgatïp, lï-kïr-lïkïr kiterep, mannïj botkasï jasauçïlar gïna bar. Tel belän ällä nilär söjläp, kulïnnan ber ěş tä kilmi torgannar gïna bar.

Soltan Gabäşi äjtä miña:

- Sez jañgïraşlar belän genä mavïgasïz, di.

Min äjtäm:

- Juk, ěş anda tügel, axïr çiktä bezgä muzïkabïznï berär xäl ěşlätep, berböten ěşkärtelgän muzïka xälenä

kiterergä kiräk.

Läkin äle moña irtäräk. Bezneñ muzïkant kompozitorlarïbïz juk. Ä bu junäleştä ürnäk bar. Bezgä 23 nçe elda kompozitor Ějxenval’d kilgän ide. Ul avïllarga çïgïp, kart-karçïklardan cïrlatïp jazgan tatar köjlären garmonijagä salïp, matur, töz xälgä kertep simfonija orkestrïnda ujnatkan ide. Ul, bergä ěşlärgä dip, Gabäş ilärgä dä kulïn suzdï. Läkin Gabäşilär, tatar muzïka galämendä üzläre genä şöhrät kazanasïlarï kilep, stil’ saklïjbïz dip, ni üzlärenä, ni keşegä irek birmilär. Jugïjsä, kompozitor Ějxenval’d jardämennän fajdalanïrga mömkin ide. Bergä ěşläp, tatar köjläreneñ stilen bozdïrmïjça, xarakterïn üzgärttermiçä genä, muzïkabïznï maturlarga, tulïlandïrïrga mömkin ide.

Ijun’, 1926.

Äniseneñ ätisenä jazgan xatïn redaktsijagä Älfija AJDARSKAJA kiterde.
 

"Şähri Qazan", Sişämbe, 5 dekabr’, 2006 el